Turiaso et Tutela

Hospes hodie fui domi et sorori et ejus amicae Annae. Anna Lutetiae habitat, aliquot dies Caesaraugustae agit. Eae post prandium visere volebant duo oppida propinqua, Turiassonem et Tutelam. Eorum arcana feminis revelare, cum prope habitem, officium gratum ex me fuit comiter rogatum. En ergo Thersites, dux viatricium.

Est Turiaso (vel Turiasso) vetus oppidum Celtiberum: ejus cives ante Romanos fuerunt, et contra Romanos pugnarunt. Exstant nummi Turiasonis Celtiberae, ubi nomen legitur DRIASU. Postea municipium est factum civium Romanorum (teste Plinio vetere). Saeculo quinto episcopus Leo mortuus tumultuantibus militibus contra bagaudas, latrones verisimiliter vascones. Urbs sub visigothis apellata est TYRASSONA. Anno DCCXIV Musa eam cepit: musulmana facta est et nomen mutavit: nunc TARASUNAT Arabice vocatur aliquot saeculos. Adefonsus rex Aragonensium expugnavit oppidum anno MCXVIII (eodem quo Caesaraugustam): en urbs denuo christiana. Multa ea civitas passa est: aspectus eius hodie dominatus est turri Sanctae Magdalenae (ecclesiae, post cathedralem, principalis), quae fuit alminar cum Arabice Turiasso loqueretur, et fuit forsan templum ubi occisus fuerit episcopus Leo. Pulchra urbs, sedet in colle super flumen Chalibem, cuius aquae (dicto Martialis poetae) optime ferrum curabant.

Si Turiasoni plus quam duo milia et ducenti sunt anni, Tutela contra junior est urbs: anno MMII explevit duodecim saecula. Condita est enim ad confluentes Iberum et Chalibem ab Amrus ben Juseph, duce Caesaraugustano, ut regionem hanc ditissimam tueretur a consuetis vasconum latrociniis. Saeculo XI ex eius florentissimo vico hebraeo nati sunt Jehuda ha Levi et Abraham ben Ezra. Eodem ac Turiaso tempore Tutela ab Aragonensibus capta est; non paucae simultates deinde ortae sunt inter Turiasonem et Tutelam, quas reges Castellae, Navarrae, Aragoniae sibi asciscere decertabant: Tutela tandem sub regem Navarrensem subdita est.

Hodie Tutela ('Tudela' Hispanice) Navarrae manet; Turiaso autem (vel 'Tarazona') Aragoniae. Sed dum vetus oppidum Aragonense commorari videtur in somnio saeculari, eodem vultum praebens quam decem annis antea, industria Tutela Navarrensis crescit, renovatur, domos redintegrat vel novas construit, aemulam jam superat duplici numero habitantium. Nonnulla palatia quam decem abhinc annos sordibus jacebant, nunc in novos usus splendent reparata. Miratus sum inter ea palatium marchionis Sancti Hadriani, cuius claustrum ornatum est grisalliis (picturis ex albo et nigro tantum compositis) Petro Moroni pictori attributis: sub imaginibus leguntur disticha elegiaca. Nunquam ad palatium antea intraveram.

Si quid photographema visibile est, alio die monstrabo. Nunc tantum imaginem Turiasonis, jam aliquot annis veterem, appono ut videre possitis episcopale palatium et turrem ecclesiae Magdalenae.

Valete.